Câu lạc bộ thơ haiku Hà nội sinh sau đẻ muộn
trong làng thơ Việt . Đến nay nó vẫn được coi là đang lớn . Tuy vậy cái cơ thể
non trẻ này tiềm tàng một sức sống đáng nể từ chính những tế bào nội sinh của
nó . Cùng với những bàn tay chìa ra nâng đỡ , chắc chắn nó sẽ có những bước đi
dài vững chắc để hình thành một sức vóc vạm vỡ , xứng tầm mong đợi . Để có những
khúc thơ như ý , các haijin đã chắt ra từ những tài liệu nghiên cứu được viết ,
được dịch công phu đó đây trên các nội san cũng như sách báo trong nước và nước
ngoài . Những bài thơ dịch từ đủ mọi thứ tiếng cũng là nguồn tham bác quan trọng
. Đặc biệt bằng những chiêm nghiệm qua cuộc sống , cảm hứng thơ và kho kiến thức
kết đọng trong những cái đầu minh mẫn mà những khúc Haiku được đẻ ra . Đến nay
số lượng bài thơ đã không thể đếm xuể . Số lượng tập thơ đã phải dùng đến hai
chữ số mà ghi . Ấn phẩm chung cũng đã có đến sáu nội san và hai tập thơ dầy dặn
rất phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức .
Những khúc Haiku được viết đã ngày càng ra dáng một bài thơ hoàn chỉnh
được chấp nhận trong đó có nhiều bài hay . Không phải đã hết những băn khoăn về
tiêu chí của một bài thơ Haiku và bài thơ hay . Ai đó cho rằng hãy cứ viết đi ,
viết nhiều rồi sẽ thành thơ Haiku và sẽ hay . Nói vậy liệu có phải là logic ngược
không ? Phải định hình cho một khúc thơ Haiku đã chứ . và phải khảng định thế
nào là hay đã chứ ! Có thể vào lúc nào đó và ở đâu đó chúng ta đã ít nhiều chạm
mặt với những nội dung này rồi . Nhưng nay đứng trước thềm cuộc tọa đàm về thơ
Haiku lần thứ hai sắp diễn ra tại Hà Nội xin trao đổi thêm đôi lời may ra sáng
tỏ được điều gì bổ ích chăng .
Một khúc Haiku phải bao gồm ba thành phần có lẽ đã là đương nhiên . Điều
này không phải ta tự bịa mà được rút ra từ trong chính những bài thơ Haiku Nhật
từ xưa tới nay mà chúng ta được đọc . Gần đây nhất , khi đến dự cuộc tọa đàm
thơ Haiku lần thứ nhất cũng tại Hà Nội , chủ tịch hiệp hội Haiku thế giới WHA ,
ông Ban’ya Na suishi , trong bài phát biểu của mình đã nhận xét khúc thơ của Lý
Viễn Giao :
Trăng lạnh
Nghĩa trang
Đồng đội xếp hàng
Là chỉ có hai hình ảnh ! ( Do dịch thuật mà dẫn
tới điều này chứ thực ra ở đây là ba hình ảnh rất rõ ! ) . Ta lấy ra từ nhận
xét này để khảng định chắc chắn rằng khúc Haiku phải hội đủ ba hình ảnh . Ba
thành phần trong khúc thơ gọi tên như thế nào là đúng nhất ?
Nếu bảo ba dòng sẽ là vô lý . Dòng
chưa nói lên điều gì rõ ràng về cấu trúc từ vựng cũng như nội dung . Nó mới chỉ
là nhiều chữ viết liền nhau đặt trên một hàng ngang . Vì vậy dẫu có ba dòng chữ
nhưng các dòng này chưa có ý , chưa gợi , chưa liên kết để tạo một ý tưởng tổng
thể cũng chưa coi là thơ Haiku được . Bài thơ Con ếch , một khúc Haiku được coi
là mẫu mực trong nền thơ cổ điển Nhật Bản của Basho có thể viết trên ba dòng :
古池や (
Furuikeya )
蛙飛び込む ( Kawazu
tobikomu
)
水の音
( Mizu no oto)
Hay
viết liền một dòng : 古池や蛙飛込む水の音 ( furuike ya mizu no oto tobikomu kawazu) đều được vì bản thân nó đã chứa ba
ngắt ý rất rõ ràng : Cái ao cổ / Con ếch nhẩy vào / Nước xao động .
Còn ba câu ư ? Điều này cũng không cần thiết bởi đã là câu sẽ phải hội đủ
các thành phần chủ ngữ , vị ngữ … của cấu trúc câu . Trong thực tế , một khúc
Haiku không cần đến thế : Mê nón
úp vại cà
Mồ hôi tóc mẹ ta
Thâm dấu . ( Lê Đình
Công )
Đó ! Ý thứ nhất coi là một câu đi nhưng hai ý
sau chỉ là hai hình ảnh . Đâu cần đến ba câu mới làm nên khúc Haiku . Ta bắt gặp
rất nhiều bài thơ mà cả ba ý đều chưa phải là câu . Nhưng đó đây ta cũng gặp một
khúc thơ có ba câu thật :
Cá xuống nước
Mây về trời
Ta thả ta vào chân không (
Thiện Niệm )
Vậy
nếu nói ba thành phần trong khúc Haiku là ba câu thật không chính xác .
Vậy ba ý hay ba hình ảnh ? Điều này tế nhị hơn hai tên gọi nói trên .
Hình ảnh thường là một ý rồi nhưng ý đâu có nhất thiết là hình ảnh . Bài thơ
này của tác giả Lương Thị Đậm :
Dây điện bắc qua
Đôi
chim ríu rít
Tình ca .
ý thứ ba không phải là hình ảnh ! Còn bài thơ
sau của Vũ Tam Huề :
Gió từ đâu lại
Mang hương cỏ
dại
Đường cày mùa xuân
Lại chỉ có một hình ảnh ở ý thứ ba thôi . Vậy
nên cho rằng ba thành phần của khúc Haiku là ba hình ảnh cũng không chính xác .
Suy ngẫm qua nhiều bài thơ , thấy rằng nếu gọi đó là ba ý là đúng hơn cả . Ba ý
này không phụ thuộc nhau trong một thể cấu trúc nào ; mỗi ý đều trọn vẹn đủ sức
tự mình mang ý nghĩa nên thường được nhấn mạnh bằng tên gọi là Ngắt ý !
Làm thơ hay đọc thơ , ai cũng muốn hướng đến bài thơ hay . Vẻ hay dở thực
ra cũng nhiều chiều bàn luận . Nó phụ thuộc vào cảm quan , tâm trạng , độ trải
nghiệm và tầm nhìn , cách nhìn của người viết , người thẩm . Nhưng không phải
không có tiêu chí chung về bài thơ hay để dùng làm thước đo cho thơ . Thơ hay trước
hết phải hướng con người , cuộc sống đến chân tiện mỹ . Phải mang tính nhân văn
cao . Phải có nghệ thuật sử dụng ngôn từ , ý tưởng một cách khéo léo để đi vào
lòng người theo con đường ngắn nhất và trụ lại một cách bền vững nhất .
Với thơ Haiku , do những đặc thù riêng của nó , khúc thơ hay còn cần
thêm một số yếu tố mà haijin và độc giả không nên bỏ qua . Trước hết bài thơ phải
có cấu trúc của thơ Haiku với ba ngắt ý rõ ràng . Ba ngắt ý này như ba chân của
bếp kiềng hay ba Ông vua bếp trong bộ bếp đất cổ để tạo nên một dụng cụ hữu ích
hoàn chỉnh . Nói một cách thơ hơn , ba ngắt ý phải ướp hương cho nhau , nghĩa
là thấm vào nhau cùng tạo nên ý tưởng chung của toàn bài thơ . Với thể loại thơ
cực ngắn này , việc tránh dùng hư từ là điều tối cần thiết . Sử dụng tính từ ,
trạng từ một cách vừa phài và hợp lý cũng góp phần làm cho hình ảnh bóng bẩy ,
long lanh hơn . Vần và nhịp điệu trong thơ không có quy định nào bắt buộc nhưng
nếu sử dụng khéo léo cũng làm cho các ngắt ý liên kết với nhau mềm mại tạo
không khí cho câu thơ bước vào tiềm thức người đọc , người nghe một cách ý nhị
. Tính thiền và vô sai biệt không nhất thiết tồn tại trong thơ Haiku hiện đại ,
nhất là thơ do người Việt chúng ta viết hôm nay . Nhưng nếu trong một bài thơ
có phảng phất ít nhiều điều này âu cũng coi là một thứ gia vị phụ thêm cho một
món ăn ngon khi ta thưởng thức .
Xin mời cùng dạo gót qua vườn hoa Haiku Hà Nội ngắt đôi ba đóa một cách
vô tình để coi thử độ mỏng dày của hương sắc mà ngẫm về những gì đã sinh kết dưới
bàn tay người gieo trồng .
Viết về mùa xuân , tác giả Nguyễn Thị Kim đã
khéo đan cài ba hình ảnh tượng trưng với ba ngắt ý Hoa , Bướm và Người trên một
bức tranh thêu đầy sức sống :
Dã quỳ ngõ quê
Rập rờn cánh bướm
Vàng lối em về .
Và cảnh đêm Hồ Tây thơ mộng cũng được
haijin Đinh Nhật Hạnh dùng khúc Haiku gõ vào hồn thơ người đọc để
vang lên ngân nga , lãng mạn :
Sương khuya Hồ Tây
Sâm cầm vụt cánh
Trăng lay .
Nỗi nhớ đồng quê , nhớ mùa màng rơm rạ của người
mẹ chân tre còn da diết nào hơn như trong khúc thơ này :
Ra phố ở với con
Nhớ đồng mùa gặt hái
Mẹ nhìn theo người
bán chổi rơm ( Vương Trọng )
Còn gì
nữa đâu khi mà người phụ nữ không có bạn đời bên cạnh để mà kề vai nghe hơi thở
ấm áp , nghe tiếng thầm thào của hai con tim sẻ chia , để nương tựa :
Vắng anh
Trăng lu
Mảnh
đêm vỡ nát ( Nguyễn Hoàng Lâm )
Con người ta khi đã trưởng thành , mỗi khi
nhìn về quá vãng , hình ảnh mẹ vẫn là trước nhất và đậm nhất :
Tiếng võng đưa
Ngày xưa
Tay mẹ ( Nguyễn Duy Quý )
Khúc thơ sau chỉ vỏn vẹn với bẩy âm tiết nằm gọn
trong ba ngắt ý mà làm lòng người xao xuyến với nỗi chia xa của lứa đôi :
Ngày em đi
Nâng ly
Uống
sóng ( Lý Viễn Giao )
Nói về chủ quyền biển đảo mà chẳng gào thét ,
chẳng lên gân hô khẩu hiệu . Chỉ bằng những ngắt ý rành mạch chứa đựng hình ảnh
không cầu kỳ mà rất đỗi thôi thúc :
Đảo
chìm
Lồng ngực
anh
Sóng vỗ .
Nhiều người cho rằng thơ Haiku mang tính triết
lý cao . Nó dắt tư duy đi theo mạch ngầm để chiếm lĩnh chốn sâu thẳm của nỗi
người , nỗi đời . Nhưng nó cũng rất tế nhị , không răn dậy , không rao giảng .
đọc những phiến khúc này ta có thấy gì không ?
Lấp
lóa trời cao
Có những ngôi sao
Thực ra đã tắt ( Lê Đình Công )
*
Bay cao mười ngàn mét
Càng gần mặt trời
Càng lạnh
( Lê Văn Truyền )
*
Đau khổ hãy về đây
Ta sẽ trả thù
Bằng
nụ cười độ lượng ( Lê Vũ )
Mới chừng ấy tuổi đầu mà câu lạc bộ Thơ Haiku Hà Nội đã gieo hạt để gặt
hái được nhiều mùa hoa rực rỡ . Những bông hoa vừa ngắt để ngắm trên đây chỉ là
ngẫu nhiên trong ngàn bông hoa đẹp . Chúng ta có đủ độ tin cậy cho những vườn
hoa , mùa hoa rạng rỡ hơn đang nằm phía trước .
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét