Đã từ lâu thơ Haiku không còn quanh quất trong xứ sở Phù
tang nữa mà đã đặt chân lên nhiều vùng miền trên toàn thế giới. Có lẽ đây là thể
loại thơ có sức lan tỏa rộng rãi vào bậc nhất bởi những đặc thù của nó. Cùng bước
chân di trú, nó cũng đã biến đổi nhiều theo cách nghĩ , cách nhìn và thói quen
diễn đạt của từng nơi đất mới. Điều đó là tất yếu bởi thơ là người, mà con người mỗi xứ có ngôn
ngữ, cách suy tư và nền tảng văn hóa riêng biệt.
Dù ở phương trời nào, khi làm thơ Haiku cũng phải giữ cái cốt cách của
nó. Có thể đó là cốt cách nguyên thủy hay những đổi thay đã được mặc nhiên công
nhận. Còn phần hồn mới là thứ được thổi vào một cách tùy biến. Chính vì lẽ đó
mà thơ làm ra vẫn được định danh là thơ Haiku. Cũng giống như khi một bài thơ bảo
đảm đủ thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt … và đúng niêm luật, vần đối sẽ được
gọi là thơ Đường (Đường luật):
Gió bấc xô mây đọng
cuối trời
Mưa luồn tán lá ngả
nghiêng rơi
Cành cong ngõ trước
run rung rẩy
Lá rộng vườn sau tốc
tả tơi
Trà đượm hương xưa
xui tiếng dạ
Thơ say vần cũ giục cơn đời
Có về đông trước cho
theo với
Lượm mảnh nhân tình
thả bóng chơi! (Lý Viễn
Giao)
Hoặc thơ một
dòng sáu một dòng tám chữ cứ thế nối tiếp nhau, gieo vần đúng luật thì là thơ lục
bát :
Giọt rơi hơi bị trong veo
Mắt đi hơi bị vòng vèo lôi thôi
Chân mây hơi bị cuối trời
Em
hơi bị đẹp anh hơi bị nhàu! (Nguyễn Duy)
Thơ Đường hay
thơ Lục bát không phù hợp với ngôn ngữ đa âm. Lục bát còn khó khăn với cả ngôn
ngữ đơn âm nhưng không phân bằng trắc. Thơ Haiku , loại ngôn ngữ nào cũng làm
được vì chỉ cần ngắn dưới mười bẩy âm tiết và có ba ngắt ý rõ ràng . Thơ Haiku
được sáng tác ở nơi nào cũng đều gọi tên như nhau cả. Bởi đã là thể loại này ắt
phải hội đủ các tiêu chí cần thiết của nó. Giống như đã là bánh Pi-ja, ở Việt
Nam không thể làm như bánh rán hay bánh xèo được.
Tác giả bài thơ là người nước nào chỉ
quy định xuất xứ của bài thơ , không thể ấn định thể loại thơ. Bài thơ chỉ lưu
hành trong nước dĩ nhiên chỉ cần ghi tác giả là đủ . Nhưng nếu thơ vượt biên giới
, cần ghi thêm quốc gia. Thể loại thơ đã do chính nó khảng định không cần nêu
tên. Khi ta đề tên quốc gia của tác giả ngay sau thể loại thơ , mặc nhiên ta đã
khảng định một thể loại thơ mới rồi đó. Thơ Haiku Đức , thơ HaikuViệt…không phải
là thơ Haiku nữa! Có người cho rằng các từ Đức, Việt…chỉ là phụ từ để cho hay
bài thơ làm bằng ngôn ngữ ấy, ở xứ ấy. Thực ra không phải thế , những từ này khảng
định một thực thể mới hoàn toàn . Có thể đến một lúc chúng ta xây dựng được một
hệ thống tiêu chí mới cho một thể loại thơ mà ta gọi là Haiku Việt , điều đó sẽ
dễ dàng chấp nhận như một lẽ đương nhiên .
Câu lạc bộ của chúng ta đã đôi lần đề
cập đến một tên gọi chính thức hợp lý . Cũng đã có lúc khảng định mình là Câu
lạc bộ thơ Haiku Hà Nội . Nhưng dường như việc thống nhất chưa thực sự chín
nên có chuyện ngẫu biến trong sử dụng . Thiết nghĩ đã đến lúc cần mở rộng trao
đổi một cách có lý luận khoa học để ghi chính danh của mình vào thẻ căn cước
trong làng văn chương Việt .
